გენდერული დეზინფორმაცია – ქალების საფრთხე

გენდერული დეზინფორმაცია თანამედროვე ეპოქის ერთ-ერთი გამოწვევაა. მიუხედავად იმისა, რომ ქალების დიდ როლი და მნიშვნელობა, შესაძლებლობები ყველასთვის ცხადია, მათ მიმართ ნეგატიური, დისკრიმინაციული დამოკიდებულება კვლავ პრობლემად რჩება.

სხვადასხვა დროს ,მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში დაბადებულმა ქალებმა, არაერთხელ შეცვალეს მსოფლიო. თავიანთი საქმიანობით პოზიტიური გავლენა იქონიეს საზოგადოებებზე, სოციუმებსა თუ კონკრეტულ პიროვნებებზე.  ქალების აქტივიზმი მუდამ იყო და იქნება ცვლილებების, პროგრესის საფუძველი.  ამას კი თან ახლავს რიგი დაბრკოლებები, მათ შორისაა  გენდერული დეზინფორმაცია. ეს არ არის საფრთხე  მხოლოდ „სუსტის სქესის ძლიერი წარმომადგენლებისთვის“ , არამედ, დამაზიანებელია დემოკრატიისთვის.

დოკუმენტში სახელწოდებით „გენდერული დეზინფორმაცია და გენდერულად მგრძნობიარე გაშუქება“ ვკითხულობთ:

„გენდერული დეზინფორმაცია მრავალმხრივ დამაზიანებელია. ის არა მხოლოდ პერსონალურად უქმნის საფრთხეს საჯაროდ აქტიურ ქალებს, არამედ, ქალებისთვის მონაწილეობის უფლების წართმევითა და საჯარო პროცესებში მათი ჩართულობის შემცირებით, საფრთხეს უქმნის დემოკრატიასაც.“[1]

EU Disinfo Lab-ი გენდერული დეზინფორმაციას შემდეგნაირად განმარტავს:

„გენდერული დეზინფორმაცია გენდერისა და დეზინფორმაციის ინტერსექციაზე აკეთებს აქცენტს, როდესაც ქალები, არაბინარული ადამიანები და საზოგადოების ისეთი მარგინალიზებული წევრები, როგორიცაა LGBTQIA+ თემი, არაპროპორციულად ხდებიან ყალბი და არაზუსტი ინფორმაციის სამიზნე. გენდერისა და დეზინფორმაციის შერწყმის ტექნიკები მრავალგვარია; მაგალითად, ისეთი მიზოგენური კომენტარების გავრცელება, რაც გენდერულ სტერეოტიპებს ამძაფრებს; გრაფიკული კონტენტის სექსუალიზება, ონლაინ შევიწროება, მათ შორის ძალადობრივი მუქარების გავრცელება, კიბერთავდასხმები და ა.შ. “[2]

გენ­დე­რუ­ლი დე­ზინ­ფორ­მა­ცი­ა აქტიური ქალების გაჩუმების ერთ-ერთ მთავარ ინსტრუმენტად მიიჩნევა. ხაზგასასმელია ის, რომ  სოციალური მედია ყველას აძლევს შესაძლებლობას გაავრცელოს ის ამბავი რაც მას სურს და როგორც სურს. ამ ფონზე ქალების მიმართ ხშირად ვრცელდება მიზანმიმართულად, ყალბი ინფორმაცია და ისინი სხვადასხვა ტიპის დისკრიმინაციის მსხვერპლნი ხდებიან.

საყურადღებოა , რომ „ონლაინ სივრცეში ქალების წინააღმდეგ მიმართული მზარდი სიძულვილი მათ სოციალური მედიის ყველა სიკეთით სარგებლობის საშუალებას ართმევს. ქალები არჩევანის წინაშე დგებიან, აიტანონ უწყვეტი შეურაცხყოფა და თავდასხმები და რისკის ქვეშ დააყენონ როგორც თავიანთი, ასევე ოჯახის წევრების ფიზიკური და მენტალური კეთილდღეობა და სიცოცხლეც კი, ან თვითცენზურას მიმართონ, მეტიც, საერთოდ დატოვონ ონლაინ სივრცე და, შესაბამისად, უარი თქვან თავინთი ცხოვრების საჯარო განზომილებაზე, რომელსაც ციფრული გარემოს მიღმა უბრალოდ ვერ განავითარებენ. ზოგიერთი მათგანი იძულებული ხდება, რომ თავდამსხმელებს დაემალოს ან სულაც ქვეყანა დატოვოს.“[3]

მასალაში, „გენდერული დეზინფორმაცია – მახასიათებლები, ტაქტიკა და ამოცნობის მეთოდები“ განხილულია გენდერული დეზინფორმაციის შემდეგი  მახასაითებლები:

– გენ­დე­რუ­ლი სტე­რე­ო­ტი­პე­ბის­/მცდა­რი წარ­მოდ­გე­ნე­ბის გავრცე­ლე­ბა – ქა­ლის­თვის გენ­დე­რუ­ლი რო­ლე­ბის მი­კუთ­ვნე­ბა (სექ­სიზ­მი)

– გენ­დე­რუ­ლი თა­ნას­წო­რო­ბის იდე­ის ხელ­ყო­ფა – მაგ., ფე­მი­ნიზმის ან ქალ­თა უფ­ლე­ბე­ბის დაც­ვის, ტრა­დი­ცი­უ­ლი ოჯა­ხუ­რი ღირე­ბუ­ლე­ბე­ბის საფ­რთხედ წარ­მო­ჩე­ნა;

– ძა­ლა­დო­ბის მსხვერ­პლი ქა­ლე­ბის და­და­ნა­შა­უ­ლე­ბის ნა­რა­ტივე­ბი – მსხვერ­პლის მი­მართ სტიგ­მის გაძ­ლი­ე­რე­ბა და მსხვერპლთა და­და­ნა­შა­უ­ლე­ბა, მაგ., ქა­ლე­ბი, პრო­ვო­ცი­რე­ბენ ძა­ლა­დობას, ან იმ­სა­ხუ­რე­ბენ ძა­ლა­დო­ბას მა­თი ქცე­ვის, ჩაც­მუ­ლო­ბის თუ ქმე­დე­ბე­ბის გა­მო;

– ქალ­თა მი­მართ ოჯახ­ში ძა­ლა­დო­ბის სა­კი­თხის მნიშ­ვნე­ლობის და სე­რი­ო­ზუ­ლო­ბის დაკ­ნი­ნე­ბა: რაც ხელს უწყობს მსხვერპლის მხრი­დან დუ­მილს და დახ­მა­რე­ბის ძი­ე­ბის­გან თა­ვის შე­კავე­ბას და ისე­თი სტე­რე­ო­ტი­პე­ბის გაძ­ლი­ე­რე­ბას, რო­მელ­თა თანახ­მად პი­რა­დი სა­კი­თხი არ უნ­და გამ­ჟღავ­ნდეს;

– მავ­ნე ქცე­ვის ნორ­მა­ლი­ზე­ბა: გენ­დე­რუ­ლი დე­ზინ­ფორ­მა­ცია ახ­დენს მავ­ნე ქცე­ვე­ბის (ტოქ­სი­კუ­რი მას­კუ­ლი­ნო­ბა, აგ­რე­სია და დო­მი­ნი­რე­ბა) ნორ­მა­ლი­ზე­ბას, რაც უფ­რო მე­ტად ამ­კვიდ­რებს უთა­ნას­წო­რო­ბას და დის­კრი­მი­ნა­ცი­ის კულ­ტუ­რას.[4]

გენდერული ნიშნით  დისკრიმინაცია, ქალების მიმართ შეურაცხმყოფელი  გზავნილების გავრცელება,  მათი გაჩუმების მცდელობა უკვე ტენდენციად იქცა.  დეზინფორმაციული კამპანიები აქტიურად მიმდინარეობს ონლაინ თუ ფიზიკურ სივრცეში. გენდერული დეზინფორმაცია  საზოგადოებაში ქალების შესაძლებლობების დაკნინებას და მათ მიმართ უნდობლობის გაჩენას ემსახურება.

საინტერესოა ის, რომ 2023 წელს ფაქტების გადამოწმების პლატფორმამ „მითების დეტექტორი“ 62 გენდერული დეზინფორმაცია გამოავლინა. კვლევის მიხედვით, გენდერული ნიშნით დეზინფორმაციის ყველაზე მეტი შემთხვევა დასავლეთის წინააღმდეგ იყო მიმართული (27), საიდანაც ჰომოფობია (18) დომინირებდა.

კვლევა 2023 წლის 1 იანვრიდან 31 დეკემბრამდე პერიოდს მოიცავს. მედია მონიტორინგის სუბიექტებად კი შეირჩა იყო როგორც ტრადიციული ,ისე სოციალური მედია.[5]

იმისთვის , რომ გენდერული დეზინფორმაციის გამოწვევას გავუმკლავდეთ, გადამწყვეტია იმის  ცოდნა, თუ როგორ ამოვიცნოთ ამ ტიპის მასალა მედიაში.  დოკუმენტში „გენდერული დეზინფორმაცია და გენდერულად მგრძნობიარე გაშუქება“ წარმოდგენილია ის ხერხები და მეთოდები, რომლებიც ამაში დაგვეხმარება. მათ შორისაა შემდეგი:

წყა­როს შე­მოწ­მე­ბა: ყო­ველ­თვის გა­და­ა­მოწ­მეთ წყა­როს სან­დოო­ბა. შე­ა­მოწ­მეთ, ეყ­რდნო­ბა თუ არა ინ­ფორ­მა­ცია სან­დო წყა­როს. ფრთხი­ლად იყა­ვით დე­ზინ­ფორ­მა­ცი­ის გავ­რცე­ლე­ბით ცნო­ბი­ლი წყა­რო­ე­ბის მი­მართ. თუ სტა­ტი­ა­ში მი­თი­თე­ბუ­ლია მხო­ლოდ ანო­ნიმუ­რი წყა­რო, ან წყა­რო სა­ერ­თოდ არ არის მი­თი­თე­ბუ­ლი, მას სიფრთხი­ლით უნ­და მო­ე­კი­დოთ. გა­და­ა­მოწ­მეთ ინ­ფორ­მა­ცი­ა: გა­და­ა­მოწ­მეთ ინ­ფორ­მა­ცია მრა­ვა­ლი და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი წყა­რო­დან. თუ ინ­ფორ­მა­ცია არ არის და­დას­ტურე­ბუ­ლი სხვა სან­დო წყა­რო­ე­ბით, ეს შე­იძ­ლე­ბა იყოს დე­ზინ­ფორმა­ცი­ა;

შე­ა­მოწ­მე ავ­ტო­რი: იცით, ვინ არის სტა­ტი­ის ავ­ტო­რი? შე­გიძ­ლი­ათ მი­სი წი­ნა ნაშ­რო­მე­ბის პოვ­ნა? პა­ტივ­სა­ცემ და სან­დო ჟურ­ნა­ლისტს ყო­ველ­თვის აქვს წარ­სუ­ლი პრო­ფე­სი­უ­ლი მიღ­წე­ვე­ბის სი­ა. ასე­ვე გადა­ა­მოწ­მეთ, არ­სე­ბობს კი ეს ჟურ­ნა­ლის­ტი? ზო­გი­ერ­თი არა­კე­თილსინ­დი­სი­ე­რი ავ­ტო­რი ინ­ფორ­მა­ცი­ას ყალ­ბი სა­ხე­ლით აქ­ვეყ­ნებს;

გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ის დრო: ყუ­რა­დღე­ბა მი­აქ­ცი­ეთ ინფორ­მა­ცი­ის გავ­რცე­ლე­ბის დროს. დე­ზინ­ფორ­მა­ცია შე­იძ­ლე­ბა ემთხვე­ო­დეს მნიშ­ვნე­ლო­ვან მოვ­ლე­ნებს ან დის­კუ­სი­ებს, რა­თა გავ­ლენა მო­ახ­დი­ნოს სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ აზ­რზე. ზოგ­ჯერ ამო­ტივ­ტივ­დე­ბა ხოლ­მე წლე­ბის წინ და­წე­რი­ლი სტა­ტია ან ვი­დე­ო, რო­მელ­საც იყენე­ბენ კონ­ტექ­სტი­დან ამოგ­ლე­ჯი­ლი სა­ხით, თავ­და­პირ­ვე­ლი ან შეცვლი­ლი ფორ­მით. ყო­ველ­თვის შე­ა­მოწ­მეთ პუბ­ლი­კა­ცი­ის თა­რი­ღი.[6]

გენდერულ დეზინფორმაციასთან გამკლავებისთვის მნიშვნელოვანია მედიის როლი. ღირებულია , ამ კუთხით,  საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ წარმოდგენილი ძირითადი პრინციპები:

• მედიამ არათუ ხელი არ უნდა შეუწყოს გენდერული სტერეოტიპების გამყარებას, არამედ უნდა ებრძოლოს მას. ყურადღებით იყავით, რომ თქვენი მასალა არ აძლიერებდეს სოციუმში გავრცელებულ მოსაზრებას ქალის და კაცის როლის შესახებ.
• სხვა პირთა მიერ სტერეოტიპული ენის გამოყენების შემთხვევაში პასუხისმგებლობა არ ეხსნება მედიას. ასეთ დროს ისევე უნდა მოიქცეთ, როგორც სიძულვილის ენის გამოყენების შემთხვევაში. თუ პირდაპირი ეთერია, იქვე უნდა გაემიჯნოთ, ჩანაწერის დროს კი, შესაბამისად უნდა დაარედაქტიროთ თუ, რა თქმა უნდა, გაშუქების მიზანი არ არის ის, რომ აჩვენოთ როგორ შეუფერებელ ტერმინოლოგიას იყენებს ესა თუ ის საჯარო პირი.
• მასალის მომზადებისას წყაროებს შორის ბალანსი შეძლებისდაგვარად დაცული უნდა იყოს.[7]

გენდერულმა დეზინფორმაციამ თანამედროვე საინფორმაციო ეპოქაში შეიძლება ითქვას, მყარად მოიკიდა ფეხი.  ქალები, რომლებიც მის სამიზნედ იქცნენ საზოგადოების მხარდაჭერას საჭიროებენ. წინააღმდეგ შემთხვევაში,  საფრთხე , რომელიც მათ ემუქრებათ, დემოკრატიულ  ღირებულებებს შეიწირავს.

[1] იხ.for-guidebook.pdf (genderbarometer.ge)

[2] იხ.Genderl-Report-GEO-2022.pdf (mdfgeorgia.ge)

[3] იხ. გენდერული დეზინფორმაცია და გენდერულად მგრძნობიარე გაშუქება, მედიის განვითარებისბფონდი, 2023, გვ,8;

[4] იხ.Gender Disinformation Info-Brichure GE.pdf (fsokhumi.ge)

[5] იხ.მედია ჩეკერი სექსისტური ენისა და გენდერული დეზინფორმაციის კვლევის შედეგები (mediachecker.ge)

[6] იხ.Gender Disinformation Info-Brichure GE.pdf (fsokhumi.ge)

[7] იხ. გენდერული საკითხების გაშუქება – სახელმძღვანელო წესები (qartia.ge)