რატომ არ არის მიმზიდველი უცხოელი ინვესტორისთვის საქართველოში პორტფელური ინვესტიციის განხორციელება?

შოთა გულბანი
,,ახალგაზრდა ფინანსისტთა და ბიზნესმენთა ასოციაცია” – ,,აფბა”–ს პრეზიდენტი. 

ზოგადად ქვეყანაში ინვესტიციების შემოდინება მრავალ, ერთმანეთთან დაკავშირებულ ფაქტორზე არის დამოკიდებული. ეს შეიძლება იყოს პოლიტიკური სტაბილურობა, არაკონფლიქტური რეგიონი, სწრაფად მზარდი და პროგრესირებადი ეკონომიკური მაჩვენებლები, საკუთრების უფლების დაცვის გარანტია და ერთ–ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი, ჯანსაღი ფინანსური ბაზრები, კაპიტალის მოძიების ალტერნატიული და დივერსიფიცირებული წყაროებით.

პორტფელური ინვესტიციები
პორტფელური ინვესტიციები მოიცავს საგარეო მოთხოვნებისა და ვალდებულებების კომპლექსს, რეალიზებულს საკუთარი და ნასესხები კაპიტალის ფასიან ქაღალდებში. პორტფელურია იმგვარი ინვესტიცია, რომლის მოცულობაც საწარმოს საწესდებო კაპიტალის 10%–ზე ნაკლებია და შესაბამისად ინვესტორს კომპანიის მართვის შესაძლებლობას არ აძლევს, თუმცა გამოირჩევა მთელი რიგი უპირატესობებით, როგორც ემიტენტისთვის, ისე მისი მფლობელებისთვის. პორტფელური ინვესტიცია თავისი არსით გულისხმობს, რომ ინვესტორი ცდილობს, შექმნას სხვადასხვა წარმატებული და სწრაფად მზარდი კომპანიების ფასიანი ქაღალდების პორტფელი და შემდგომ ეფექტური მენეჯმენტით მაქსიმალური მოგება მიიღოს. საქართველოში ამგვარი ინვესტიციები საკმაოდ არაპოპულარულია, რაზეც მეტყველებს ქვეყნის საერთაშორისო საინვესტიციო პოზიციის მონაცემები, სადაც 2015 წლის სამი კვრატლის მდგომარეობით, ჯამში პორტფელური ინვესტიციები პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების 17%–ს შეადგენს, რაც ძირითადად ბანკების მიერ გამოშვებულ ფასიან ქაღალდებში განხორციელებული ინვესტიციებია, რასაც საქართველოში მეტნაკლები ლიკვიდურობა გააჩნია.

იმისათავის, რომ ინვესტორი საქართველოში პორტფელური ინვესტიციებით დაინტერესდეს, რაც არის ინვესტიციების ერთ–ერთი გამჭვირვალე და არაკორუმპირებული გზა, პირველ რიგში აუცილებელია, რომ მიმოქცევაში არსებული ფასიანი ქაღალდების ლიკვიდურობა საგრძნობლად გაიზარდოს, რაც არ არის ერთჯერადი პროცესი და პირდაპირ არის დაკავშირებული საწარმოსა თუ კომპანიის კაპიტალიზაციის ზრდასთან, ხოლო ეს უკანასკნელი მიიღწევა ქვეყნის ეკონომიკაში არსებული მთელი რიგი პრობლემების გადაჭრით. ამ შემთხვევაში ყურადღება გავამახვილოთ საკითხთან დაკავშირებული ერთ–ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან კომპონენტზე – საფონდო ბირჟის განუვითარებლობის მიზეზებზე:

საქართველოს საფონდო ბირჟა
გადაუჭარბებლად შეიძლება ითქვას, რომ დღეს პორტფელური ინვესტიციების ნაკლებობა პირდაპირ უკავშირდება საფონდო ბირჟის ირგვლივ განვითარებულ მოვლენებს.

თანამედროვე მსოფლიოში, განვითარებული ეკონომიკების მთავარი მამოძრავებელი ძალა ძლიერი საფონდო ბირჟებია, მაგალითად ჰონკონგის საფონდო ბირჟაზე დაშვებული კომპანიების კაპიტალიზაცია მშპ–ს 420%–ია, ამერიკაში – 115%, შვეიცარიაში – 160%, სინგაპურში – 143% და ა.შ. ხოლო საქართველოში დაახლოებით 3%.
საქართველოს საფონდო ბირჟაზე გარიგებების მოცულობა ზრდის ტემპით 2008 წლამდე ხასიათდებოდა, ხოლო ამ პერიოდის შემდგომ თითქმის შეწყვიტა განვითარება, რაც გამოწვეული იყო „ფასიანი ქაღალდების შესახებ კანონში“ განხორციელაებული ცვლილებებით, რამაც საბირჟო გარიგებების ბირჟის გარეთ გადანაცვლება დაუშვა, შედეგად გარიგებების 95%–მა გაუმჭვირვალე გარემოში გადაინაცვლა, რამაც გამოიწვია ერთი მხრივ კორუფციის რისკი, ხოლო მეორე მხრივ ძლიერი საბანკო სისტემის მიერ კონკურენტი ფასიანი ქაღალდების ბაზრის მთელი ინფრასტრუქტურის დაუფლება.

ხელოვნურად შექმნილ დაბრკოლებას ემატება ისიც, რომ საქართველოში სააქციო საზოგადოებები ძალიან მცირე რაოდენიბით არიან წარმოდგენილი. 2016 წლის 1 მარტის მდგომარეობით 128 კომპანიის ფასიანი ქაღალდია დაშვებული საფონდო ბირჟის სავაჭრო სისტემაში, რომელთა სრულმა საბაზრო კაპიტალიზაციამ მიაღწია 0.653 მილიარდ დოლარს, ხოლო დღიურმა ბრუნვამ 35.20 ლარს, რაც საკმაოდ მცირე და მიზერულობებია.

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ საქართველოში ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობის კულტურა საკმაოდ დაბალ დონეზეა. კომპანიებს, ისევე როგორც მოსახლეობას, სარიკსო ფასიან ქაღალდებში ინვესტირებას ურჩევნიათ საბანკო დეპოზიტზე თანხის შენახვა, რაც არასწორია და მათი კეთილდღეობის ზრდას არ ემსახურება. დღეს საკმაოდ რთულია ისაუბრო ან მოუწოდო კომპანიებს, რომ ჩაერთონ ამ ოპერაციებში, როცა ამის არც საკანონმდებლო გარემო არსებობს და არც შესაბამისი ეკონომიკური მდგომარეობა. ასევე ძნელია დააინტერესო უცხოელი ინვესტორი პორტფელური ინვესტიციებით, როცა დივერსიფიცირებული და მომგებიანი პორტფელის შექმნას ბაზარზე მრავალი ემიტენტის მიერ გამოშვებული ფასიანი ქაღალდები განაპირობებს, თუ არ ჩავთვლით საბანკო სექტორს, რომელიც მთლიანი საფინანსო სექტორის 93%–ს ფლობს და კონკურენტ დარგებს არ აძლევს განვითარების შესაძლეებლობას.

აღსანიშნავია, რომ სახელმწიფოს შეუძლია გადამწყვეტი როლი შეასრულოს ამ პროცესების დარეგულირებაში, რაც შეიძლება იყოს სწორი საკანონმდებლო რეგულირება, მოსახლეობის ფინანსური განათლების ამაღლება, კომპანიებისთვის საგადასახადო სტიმულების დაწესება, მაგალითად რეინვესტირებული მოგების დაბეგვრისგან განთავისუფლება, ასევე მსხვილი სახელმწიფო ობიექტების მიერ გამოშვებული ფასიანი ქაღალდების საქართველოს საფონდო ბირჟაზე განთავსება, რაც არ გამოიწვევს კაპიტალის გადინებას ქვეყნიდან, არამედ ადგილობრივი ეკონომიკის განვითარებას მოხმარდება.