ვახტანგ ხომიზურაშვილი – არსებული კურსი არ ასახავს სავალუტო ბაზარზე შექმნილ მდგომარეობას

ვახტანგ ხომიზურაშვილი,

სავალუტო კურსის ილუზია

ამაზე დამაფიქრა ერთმა გარემოებამ. ფაქტიურად დავაფიქსირე პარადოქსული სიტუცია!

თავიდან კიდევ ერთხელ მინდა ავღნიშნო, რომ სავალუტო კურსის და ეკონომიკის მონეტარული მაჩვენებლები არ შეესაბამება ერთმანეთს და ეწინაამღდეგება ეკონომიკის კანონზომიერებას!

ვეცდები მარტივად ავხსნა არსებული მდგომარეობა ისე, რომ არაპროფესიონალისთვისაც იყოს გასაგები.

საქმე იმაშია, რომ ეკონომიკის მარტივი კანონის თანახმად – რაც უფრო მეტია მიმოქცევაში არსებული ფულადი მასა (ამ შემთხვევაში მხედველობაშია ფულადი აგრეგატი – M2) – მით უფრო მეტად უფასურდება ეროვნული ვალუტა (შესაბამისად აშშ დოლარის ფულადი მასის პირობითად უცვლელი მოცულობების პირობებში) – ეს აქსიომაა!

ჩვენთან პირიქითაა!

ანუ მიმოქცევაში ფულის მატებას – მოყვება ლარის გამყარება!

 (აშშ დოლარის მასის ზრდის გარეშე, რაზეც მეტყველებს დოლარის ფულადი ნაკადების მდგომარეობა).

ამ უნიკალურ შემთხვევას ჰქვია – პარადოქსი!

ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს სავალუტო კურსის და ფულადი მასის „უარყოფითი კორელაციასთან“ („უკუღმართი“ ურთიერთდამოკიდებულება, რისი მაჩვენებელიც არის

 -0.5348).

რა შეიძლება იყოს ამის მიზეზი?

ერთადერთი არგუმენტია – არარეალური სავალუტო კურსი, რომელიც არ ასახავს სავალუტო ბაზარზე არსებულ ვალუტების „პარიტეტს“ (მოთხოვნა-მიწოდების ბალანსი).

(ნამდვილად არა მგონია, რომ რაიმე „დოზით“ ვაზვიადებდე ამ საკითხს!)

რა ფაქტორით შეიძლება იყოს განპირობებული აღნიშნული მოვლენა?

ამას აქვს მხოლოდ ერთი ახსნა – საქმე იმაშია, რომ საერთოდ ობიექტური და რეალური სავალუტო კურსი ყალიბდება მაშინ, როდესაც ბანკთაშორის სავალუტო ვაჭრობაზე რეგისტრირებული (და სხვათა შორის შესრულებულიც) გარიგებების მოცულობა საკმარისია იმისათვის, რომ ჩაითვალოს ე.წ. „სამართლიანი“ კურსის დაფიქსირების (და გამოცხადების) წინაპირობად.

• (თქვენი აზრით რა შემთხვევაში იქნება დაფიქსირებული ყველაზე რეალური საშუალო-შეწონილი ფასი ან კურსი – 5 მლნ.აშს დოლაზე 5 გარიგების, თუ 20 მლნ. აშშ დოლაზე შესაბამისად 15 გარიგების პირობებში?)

სავარაუდოთ საკმარისია დღის განმავლობაში საერთო სავალუტო ბაზარზე განხორციელებული სავალუტო-საკონვერსიო ოპერაციების (ვალუტის კონვერტაციის ოპერაციები) საერთო მოცულობის – 20% განხორციელდეს Bloomberg-ის სავაჭრო სისტემაში, რეალური სავალუტო კურსის ჩამოყალიბებისათვის!

დღეისათვის Bloomberg-ის სავაჭრო სისტემაში ხორციელდება დღის საკონვერსიო ოპერაციების – მაქსიმუმ – 5%! მაშინ, როდესაც ეს მაჩვენებელი 2006 წლამდე – თბილისის ბანკთაშორის სავალუტო ბირჟაზე აღწევდა – 30%!

იბადება კითხვა – რატომ ხდება ისე, რომ Bloomberg-ის სისტემაში განხორიელებული ბანკთაშორისი ტრანზაქციები ესეთი მცირეა?

იძულებული ხდები, რომ გაიხსენო, თუ რა მდგომარეობა იყო (2006 წლამდე) „თბილისის ბანკთაშორისი სავალუტო ბირჟაზე“ (თბსბ), სადაც დაფიქსირებული სავალუტო კურსები, ზუსტად ასახავდა სავალუტო ბაზარზე არსებულ სიტუაციას და კურსის ცვლილების მიმართ მოლოდინებს (რაც ბევრად უადვილებდა სხვათა შორის ეროვნულ ბანკს ინტერვენციების სწორად განხორციელებას და სავალუტო კურსის რეგულირებას).

რა იყო ამის მიზეზი?

საქმე იმაშია, რომ დღევანდელი Bloomberg-ის სისტემასთან (შემოკლებით ესე ვახსნებ) შედარებით – თბსბ-ზე ჩართული იყო საბანკო კლიენტურის უმეტესი ნაწილი!

ეს იყო განპირობებული იმ ფაქტორებით, რომ თბსბ-ს სავაჭრო სისტემაში კურსი ფიქსირდებოდა (ე.წ. „ფრანქფურტის მეთოდით“), მოთხოვნა-მიწოდების მაქსიმალურ მოცულობაზე და კურსის ფორმირების მექანიზმი ყველასათვის იყო გამჭვირვალე.

გარდა ამისა, თბსბ-ზე ბანკები ასრულებდნენ, როგორც კლიენტურის დავალებებს (ვალუტის ყიდვა-გაყიდვაზე) ისე ახორციელებდნენ სავალუტო ოპერაციებს საკუთარი სახსრებით, ანუ ფაქტიურად ასრულებდნენ დილერების როლს.

ამასთან ერთად, კლიენტურის მიერ – ბანკებისათვის მიცემული დავალებების უმეტესი ნაწილი ატარებდა – „საბირჟო კურსით ყიდვა ან გაყიდვა“ ხასიათს, იმიტომ, რომ ყველა იყო დარწმუნებული, რომ სავალუტო ბირჟაზე ყალიბდებოდა საბაზრო და რეალური სავალუტო კურსი!

დღეს რა ხდება?!

დღეს ბანკების კლიენტურა სრულად არის დამოკიდებული მომსახურე ბანკის მიერ შემოთავაზებულ გაცვლით კურსებზე.

ეს ხდება იმის გამო, რომ Bloomberg-ის სისტემაში კურსის ფორმირების მექანიზმი (და წესები) შეიცვალა და კლიენტურისაგან არავინ არ იცის, თუ რა კურსით ყიდულობს ან ყიდის მათი მომსახურე ბანკი ვალუტას (და არც ბანკი არასდროს არ გაუმხელს ამ ინფორმაციას კლიენტურას).

 შესაბამისად, ვალუტის შეძენაზე ან გაყიდვაზე კლიენტი ბანკს დავალებასაც ვერ აძლევს და რომც მისცეს ესეთი დავალება – ის 99%-ით უბრალოდ არ იქნება შესრულებული!

გამომდინარე აქედან, დღეისათვის ბანკთაშორის სავალუტო ბაზარზე ბანკები ახორციელებენ ოპერაციებს მხოლოდ და კერძოდ მათთვის საჭირო თანხების მოცულობების ფარგლებში (იქნება ეს „ღია“ სავალუტო პოზიციის თუ ვალუტის დეფიციტის დაბალანსება).

შედეგად Bloomberg-ში გარიგების მოცულობები მცირეა და ბანკების კლიენტურა – ბანკების საკურსო პოლიტიკაზე მთლიანად გახდა დამოკიდებული.

მოკლედ რომ ვთქვათ, მგონი ჩვენ ერთად მივაკვლიეთ Bloomberg-ში გარიგებების სიმცირის ძირითად მიზეზებს!

ზემოთაღნიშნულიდან გამომდინარე, ჩვენ შეიძლება დავასკვნათ, რომ თავში ხსენებული „პარადოქსი“ მიანიშნებს იმაზე, რომ სავალუტო ბაზარი ჩვენთან არის „დეფორმირებული“ და ეროვნული ბანკის სავალუტო პოლიტიკაც – შედეგობრივად არაეფექტიანი (და ხშირ შემთხვევაში მცდარიც)!

ეს პრობლემა დროულად არის მისახედი, რისკ-ფაქტორების მაღალი დონის არსებობის გამო!

სასწრაფოდ უნდა შეიცვალოს სავალუტო კურსის ფორმირების წესები და მექანიზმი და დაინერგოს საბაზრო კურსის ჩამოყალიბების საბირჟო პრინციპები!

სხვა შემთხვევაში, ერთ დღესაც გავიღვიძებთ და კურსი შეიძლება იყოს ისე შეცვლილი, რომ საბოლოოდ დაანგრევს ჩვენს ეკონომიკას და მერე უკვე გვიანი იქნება!